De onmacht van de eerste macht

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

De onmacht van de eerste macht

Nu hebben Leentje en ik de voorbije week quasi niks gedaan. Van ’s morgensvroeg tot de avond ik op een stoeltje onder een palmboom tussen het zwembad en de zee, Leentje op een ligbed, nu en dan opkijkend naar een landend vliegtuig en er een spelletje van makend - is het een Boeing of Airbus? - verifiërend op de app flightradar24, nu en dan een duik in zee of zwembad en natuurlijk wat vrienden maken. Nederlandse: Jack, Tineke, Hans en Linda. Limburgse: Karel en Jessica. Al dan niet met een pintje, cocktail of frisdrank in de hand. Het deed ons deugd zo eens niks doen.

Maar helemaal niks doen is dan ook weer een understatement want een boek is nooit ver weg. Zoals deze keer vrijheid-veiligheid van Mark Elchardus. Een selectie van 87 columns die tussen 2017 en 2022 in De Morgen verschenen. Na Reset genoeg stof om over na te denken en te toetsen aan mijn eigen jarenlange ervaringen, doen en laten, kunnen en niet kunnen als parlementslid, vertegenwoordiger van het volk.

Vanuit democratisch perspectief is dat toch het mooiste wat er is: volksvertegenwoordiger mogen zijn. Het volk vertegenwoordigen. De mensen. Alleen ‘het volk’ en ‘de mensen’ bestaan helaas niet. Ik lees het vaak op sociale media: “de politiek moet meer naar de mensen luisteren.” Welke mensen zijn dat dan naar wie er geluisterd moet worden? Elke verkiezing toont aan dat ‘die mensen’ voor een brede waaier van partijen en volksvertegenwoordigers kiezen die een brede variatie van ideeën en gedachten voorstaan: links-rechts, progressief-conservatief, Vlaams-Belgisch gezind, om nog niet te spreken van de groeiende groep populisten die er alles aan doen een breuklijn te cultiveren tussen de vermeende elite, in welk hokje ze ook mij steken, en het vermeende volk aan wiens zijde zij menen te staan. Die populisten bevinden zich dan ook nog eens aan de extreme zijden, letterlijk links en rechts te vinden in het Vlaams parlementair halfrond. Ja, ‘de mensen’, begin er maar aan… Ze bestaan gewoon niet.      

Nu ik het over dat Vlaams Parlement heb. Bezoekers aan het Vlaams Parlement, en bij andere parlementen zal het niet anders zijn, wordt verteld dat het parlement de eerste macht is: de wetgevende macht. Ze maakt de wetten, stemt de begroting en controleert de tweede macht, de regering: de uitvoerende macht. Vervolgens is er de derde macht: de rechtsprekende macht. Zij die alles controleert en oordeelt over wat wettelijk is en dat niet is. Het werd zo in de achttiende eeuw bedacht door de Franse filosoof Charles de Montesquieu (1689-1775).

Die scheiding der machten wordt trias politica genoemd en houdt in dat die drie machten bij verschillende instellingen moeten liggen. Autonoom van elkaar. Zelfstandig functionerend. Elkaar in evenwicht houdend. Ons democratisch bestel is daarop geënt.

De wijze waarop de eerste macht - het parlement dus - haar taak als wetgevende macht kan uitoefenen, is onderworpen aan regels. Zo zijn er hogere rechtsregels, de Grondwet bijvoorbeeld of internationale verdragen en andere wetten en decreten, die de manoeuvreerruimte van de wetgever beperkt. Daarover waakt o.a. de Raad van State. Deze instelling geeft advies bij voorstellen of ontwerpen van nieuwe wetten of decreten. Deze adviezen zijn in die mate bindend dat wanneer die adviezen genegeerd worden zij de nieuwe wet of decreet geen rechtszekerheid geven. De minste klacht tegen deze wet of decreet kan dan ook leiden tot een schorsing of vernietiging.

De Raad van State biedt ook de mogelijkheid aan burgers en rechtspersonen om in beroep te gaan tegen administratieve rechtshandelingen die hen mochten hebben geschaad en waarvan zij menen dat ze onwettelijk zijn. Zij kan die rechtshandelingen of reglementen dan schorsen en vernietigen. Dat geldt zo bijvoorbeeld bij bouwvergunningen maar ook bij ministeriële besluiten of decreten. Het parlement doet dus niet zomaar wat het wil.

Naast de Raad van State is er ook nog het Grondwettelijk Hof. Het is het enige rechtscollege in België dat mag nagaan of een wet of decreet in overeenstemming is met de Grondwet. Iedereen die er belang bij heeft kan het Hof vragen een wet of decreet volledig of gedeeltelijk te vernietigen. Voor tien dagen vond weer zo’n uitspraak plaats die mijn wenkbrauwen deed fronsen en waarbij ik een vloek niet kon onderdrukken.

Het al dan niet erkennen van geloofsgemeenschappen en gebedshuizen is een Vlaamse bevoegdheid. Verankerd in een decreet. Dat decreet, behandeld in mijn commissie en ook door mij met overtuiging gestemd, bepaalt o.a. dat geloofsgemeenschappen en hun bedienaars van de erediensten niet door het buitenland, lees buitenlandse mogendheden, mogen gefinancierd worden. Dit om buitenlandse inmenging, al dan niet met een politieke, radicaliserende invloed te vermijden. Je moet de kat niet bij de melk zetten, weet je.

Hierop stapte Dyanet, de koepel van Turkse moskeeën, gefinancierd vanuit Turkije en dat werkt met een zestigtal ingevoerde imams, ook door Turkije betaald, naar het Grondwettelijk Hof. Waar het aan ons Vlaamse decreetgever, eerste macht weet je nog, te doen is om te zorgen voor een veilige en ordentelijke samenleving waarbinnen alle geloofsovertuigingen op een respectvolle manier met elkaar kunnen omgaan, vindt het Grondwettelijk Hof dit niet kunnen. Het vernietigt het verbod op buitenlandse financiering en het verbod op de buitenlandse bezoldiging van bedienaars van erediensten met als argument dat het niet aangetoond is dat een buitenlandse financiering ook een buitenlandse beïnvloeding betekent. Dit terwijl de Belgische Staatsveiligheid zelf stelt dat Dyanet de lange arm is van Erdogan. Geen beïnvloeding? Maak dat diezelfde kat wijs. Daar sta je dan als eerste macht. Vandaar de titel boven deze column: onmacht van de eerste macht.     

Buitenlandse financiering betekent niet dat er ook buitenlandse beïnvloeding is, meent dus het Hof en daarmee zouden we het grondwettelijk recht op eredienst te veel schenden. Het is een onevenredige inmenging in de vrijheid van eredienst. Allemaal goed en wel; en wat met de verwachting van elke burger dat de overheid waakt over een veilige samenleving? De balans tussen vrijheid en veiligheid waarover professor Mark Elchardus het uitgebreid heeft. Is zulk een samenleving ook geen grondwettelijk recht? Als voorzitter van de commissie Binnenlands Beleid, waar deze decreetgeving tot stand kwam, zal ik het niet nalaten mee te werken aan de aanpassing en verfijning van het decreet om wel degelijk dat doel te bereiken.

Tot slot beste lezer; neen, ik voel me niet tot de elite behorend. Ik ben een man van gewone komaf die evenwel met een duidelijke overtuiging en visie op een waarachtige manier zijn mandaat als vertegenwoordiger, woordvoerder van zijn kiezers vervult. Kiezers die mij hun vertrouwen geven. Kiezers die mij hun stem geven. Ik dank hen daarvoor en zal dit blijven doen zolang mij die kans gegeven wordt. Fijne zondag nog.  

Kris van Dijck

Dessel, 30 juli 2023