Autonomie

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

Autonomie

Ik engageer me om op zaterdag 11 september mijn stapschoenen aan te trekken en de eerste zes dagen deel te nemen aan de Mars naar de Vrijheid. Een door VLAKO georganiseerde tocht, vertrekkende in Waterloo, waar Carles Puigdemont verblijft, naar Barcelona. Directe aanleiding de gevangenneming en de vervolging van burgers en politici die op een democratische wijze de onafhankelijkheid en dus een verregaande autonomie van hun land, Catalonië, nastreven. Ik weet, er is over dit onderwerp al veel gezegd en geschreven. Zal wel. Maar het blijft een onweerlegbaar gegeven dat dit politiek probleem blijft etteren.

Het is genoegzaam gekend dat de Spaanse grondwet zowel de eenheid van de Spaanse staat verankert, maar anderzijds ook de verschillende volkeren binnen dat staatsverband erkent. Quasi letterlijk vertaald luidt het: “de grondwet is onlosmakelijk gebaseerd op de eenheid van de Spaanse natie, het gemeenschappelijk en ondeelbare vaderland van alle Spanjaarden, en erkent en garandeert het recht op autonomie van de verschillende nationaliteiten en regio’s die samen die eenheid vormen en solidair zijn met elkaar.

Vrijdag nam ik op de website van de New York University, Journal of international law and politics, kennis van een artikel onder de titel: “potentiële soevereiniteit in het tijdperk van controversiële zelfbeschikking.” De titel op zich trok reeds mijn aandacht. Benieuwd hoe men aan de andere kant van de Oceaan hierover oordeelt, zijnde een natie die zelf haar onafhankelijkheid afdwong, buiten de grondwet van Engeland om, en grijpend naar het geweer… Zeker ook aangezien de Europese Unie haar kop in het zand blijft steken en deze politieke crisis steevast afdoet als een “intern Spaans probleem”. Deze hypocrisie is al tot vervelens toe aangeklaagd wanneer die stelling (terecht) niet opgaat voor wetgeving in Polen of Hongarije, bijvoorbeeld…

De vraag die aan de New Yorkse universiteit gesteld werd: “voldoet Catalonië aan de traditionele vereisten van staatsvorming volgens het internationaal recht zoals bepaald in het Verdrag van Montevideo?” En wat zijn die vereisten? a) een permanente bevolking, b) een afgebakend grondgebied, c) een regering, d) het vermogen om betrekkingen aan te gaan met bestaande staten.

a) Catalonië heeft een permanente bevolking. Er is echter geen duidelijke definitie van wat een bevolking permanent maakt. Een permanente bevolking zou kunnen worden omschreven als een groep die "samen leeft als één volk, en alzo een nationale gemeenschap moet vormen". Een andere definitie van permanente bevolking stelt dat "er mensen moeten zijn die zich met het grondgebied identificeren." Catalonië kan volgens beide definities aan de permanente bevolkingseis voldoen. Er zijn 7,5 miljoen mensen in Catalonië. Het internationale recht bepaalt ook niet een minimumaantal van mensen dat noodzakelijk is om als permanent te worden erkend. De voorbeelden van onafhankelijke staten met minder inwoners zijn nauwelijks te tellen.

b) Het is echter minder duidelijk of Catalonië een afgebakend grondgebied heeft. De relevante vraag hierbij is of de staat "een eigen grondgebied heeft waarover het soeverein en onafhankelijk gezag uitoefent." Catalonië bestaat uit vier provincies: Barcelona, Lleida, Girona en Tarragona, met een oppervlakte van 32.107 vierkante kilometers. De grenzen van Catalonië zijn doorheen de eeuwen gewijzigd (bij welke staat niet trouwens?) maar wel redelijk vast gebleven sinds de tweede helft van de zeventiende eeuw. De grootste moeilijkheid voor het definiëren van Catalonië als grondgebied is dat het een semi-autonome regio binnen Spanje is. Wegens deze status, zou Catalonië niet vrij van Spaanse eisen zijn dat ook soeverein over datzelfde grondgebied regeert. De Catalaanse autoriteiten hebben namelijk geen wettelijke eigendom van de grond. Het is daarom onduidelijk of de factor van het hebben van een bepaald grondgebied ondubbelzinnig kan verdedigd worden. Opmerking van mij: ik ken geen voorbeelden van onafhankelijk geworden staten waar de zogenaamde “moederstaat” geen aanspraak op het grondgebied heeft.

c) Catalonië heeft een regering, maar de effectiviteit van die regering is onduidelijk. De derde staatsvereiste van het Verdrag van Montevideo is dat de potentiële staat een regering moet hebben. Inderdaad, een regering is een onmisbare vereiste voor de staat. Potentiële staten hebben een brede graad van speelruimte in dit opzicht: Het Verdrag vermeldt niet wat voor soort overheid vereist is of hoe de overheid moet werken, en zelfs de graad van democratie doet er niet toe. Wat er wel toe doet is de effectiviteit en legitimiteit van de overheid. Met andere woorden, de overheid moet gezag kunnen uitoefenen en het recht hebben om dat gezag uit te oefenen. Catalonië heeft een legitieme en effectieve regering, genaamd de Generalitat, bestaande uit een uitvoerende raad onder leiding van een president en een eenkamerparlement. De huidige Generalitat werd geïnstitutionaliseerd door het Autonomie Statuut van 1979, dat in 2006 werd hervormd. Het Statuut van Autonomie werd gecreeërd door de Catalaanse leden van het Spaanse Parlement, goedgekeurd door het Spaanse parlement en per referendum in Catalonië goedgekeurd. Het geeft de Generalitat een brede waaier van bevoegdheden, met inbegrip van volledige wetgevende, regelgevende en uitvoerende bevoegdheden. De Generalitat heeft o.a. controle over Catalaans burgerlijk recht, toerisme, en consumentenzaken. De regio handhaaft ook zijn eigen politiemacht, een openbare omroep en behoudt aanzienlijke autonomie in regionaal gezag, cultuur, onderwijs, gezondheid en vervoer. De Catalaanse overheid controleert zijn eigen schatkist en kan zelf geld lenen, maar de meerderheid van de belastinginkomsten van het gebied wordt gecontroleerd door de centrale overheid van Spanje. In totaal lijkt de Catalaanse regering voldoende legitimiteit te hebben om namens haarzelf op te treden in kwesties van algemeen bestuur. Daarom voldoet het waarschijnlijk aan de eis om daadwerkelijk gezag te hebben. Natuurlijk is het moeilijk om de effectiviteit van de eigenlijke regering te meten, maar de breedte van de bevoegdheden die de Generalitat heeft, zou erop kunnen wijzen dat het effectief is, omdat het de bevoegdheid heeft om elk aspect van het Catalaanse leven te beïnvloeden.

d) Catalonië kan met andere staten samenwerken. De laatste eis van het Verdrag van Montevideo is dat de potentiële staat de capaciteit heeft om betrekkingen aan te gaan met andere staten. Deze factor weegt voorlopig tegen de uitgeroepen Catalaanse staat, beweert men in het artikel van de New Yorkse universiteit. De Catalaanse overheid heeft zijn eigen internationale relaties, o.a. met Vlaanderen en verzet veel diplomatiek werk, maar dit zijn geen staat-tot-staat relaties. Opmerking van mij: lijkt me ook moeilijk als je nog geen “staat” bent. De basis daarvoor, inclusief het diplomatiek korps daartoe heeft men evenwel wel.

Naast deze vier vereisten is de belangrijkse factor de wijze waarop andere staten met de nieuwe staat omgaan. Erkennen ze die? Ik herinner me nog levendig hoe de nieuwe onafhankelijke Balkanstaten mondjesmaat erkend werden, met Duitsland als ijsbreker waarna de anderen volgden. Het is dus de “club” van staten die bepaalt of je er bij hoort. Met andere woorden, het zijn andere staten die de nieuwe staat creëren door ze te erkennen.

Toen de leiders van Catalonië in 2017 de onafhankelijkheid uitriepen, omarmde de wereld hun besluit niet en daar knelt het schoentje. Voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk twitterde: "voor de EU verandert er niets. Spanje blijft onze enige gesprekspartner." De Franse President Emmanuel Macron verklaarde dat de Spaanse Eerste Minister op dat ogenblik, Mariano Rajoy, zijn "volledige steun" had. De Duitse woordvoerder van de overheid op dat ogenblik, Steffen Seibert, verklaarde dat de federale overheid van Duitsland "zulk een verklaring van onafhankelijkheid niet erkent." En ten slotte verklaarde de Amerikaanse regering dat "Catalonië een integraal onderdeel van Spanje is, en de Verenigde Staten steunen de grondwettelijke maatregelen van de Spaanse regering om Spanje sterk en verenigd te houden." Deze en andere verklaringen maken duidelijk dat geen enkel land Catalonië als staat na zijn verklaring van onafhankelijkheid erkende…

Wat de bevolking van Catalonië daar zelf van vindt? Haar het recht, de vrijheid, geven om te oordelen over haar eigen autonomie en toekomst, blijkt ook in dit gezegend jaar 2021 een brug te ver. Om die vrijheid kracht bij te zetten trek ik binnen vijf weken vol overtuiging mijn stapschoenen aan.

Kris van Dijck

Dessel, 8 augustus 2021