Dé landbouw bestaat niet

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

Dé landbouw bestaat niet

De voorbije weken deed onze landbouw meer dan eens de gemoederen oplaaien. Directe aanleiding: het stikstofakkoord dat de Vlaamse regering in maart sloot, de reactie daarop van getroffen landbouwers en de Boerenbond, met in hun zog politici van oppositie en later ook  meerderheid die op de kar van dit ongenoegen sprongen. Voldoende elementen om ook hierop mijn licht te laten schijnen…  

Eerste vaststelling: het stikstofakkoord komt niks te laat. Integendeel. Het stikstofprobleem ligt al twintig jaar op de tafel van de opeenvolgende ministers van Leefmilieu. Ook bij de grootste landbouworganisatie, de Boerenbond, is men al even lang bewust van het feit dat het zo niet verder kan en stak men de kop in het zand. Jarenlang schuldig verzuim is de enige conclusie die ik kan trekken. Het is uiteindelijk minister Zuhal Demir die ook dit probleem aanpakt, deels verplicht door een arrest,  en die nu voor sommigen de gebeten hond is. Onterecht als je eerlijk en correct de zaken analyseert.

In februari vorig jaar vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen de omgevingsvergunning voor de uitbreiding van een bestaande pluim- en rundveehouderij in Kortessem, Limburg. Deze vergunning was op 30 augustus 2019 verleend door toenmalig Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Koen Van den Heuvel. Twee milieuverenigingen gingen in beroep en trokken aan het langste eind. Een precedent dat de huidige minister niet naast zich neer kan leggen. Actie en regelgeving is meer dan nodig om niet in een volledige vergunningenstop te vervallen zoals men die in Nederland kent waarbij elk bedrijf, landbouw en ander, en elke burger dreigt gevat te worden. Maar misschien eerst eens even bij de reden stilstaan. Stikstof? Wat is dat? En wat is het probleem?

Lucht bestaat voor ongeveer 21% uit zuurstof (O2) en ongeveer 78% uit stikstof (N2). Stikstof is essentieel voor al het leven op aarde, maar een te veel aan stikstof is schadelijk voor mens en natuur. Stikstof kan zich namelijk verbinden met waterstof en vormt dan ammoniak en wanneer het zich met zuurstof verbindt, ontstaan nitraat en nitriet (NOx of stikstofoxiden). Ammoniak en NOx zijn reactieve stikstofverbindingen die problemen veroorzaken. Ammoniak bijvoorbeeld ontstaat in dierenmest en wordt in de atmosfeer omgezet in fijnstof dat schadelijk is voor luchtwegen, hart en bloedvaten. Terwijl de nitraten uit datzelfde mest verantwoordelijk zijn voor vervuild oppervlakte- en grondwater wat we kunnen missen als kiespijn. Zuiver water; over het belang daarvan schreef ik voor twee weken al: https://www.krisvandijck.be/nieuws/moet-er-nog-water-zijn Maar ook in onze flora en fauna grijpt het in. Sommige planten groeien sneller en overwoekeren anderen waarbij van die overwoekerde planten afhankelijke insecten en vogels verdwijnen. Te veel stikstof gooit ons heel ecologisch systeem overhoop.

Het schadelijke stikstof is voor zo’n 60 procent afkomstig uit de landbouw. Het verkeer is goed voor een 10 procent en de overige 30 procent komt van de huishoudens en de industrie. De term is gevallen: dé landbouw. Maar is dat zo, dat de ganse landbouw verantwoordelijk is? Dé landbouw is een huis dat vele kamers kent. Misschien is niet elke vorm van landbouw zo nefast. Kan daar geen modelshift plaatsvinden? Ik verklaar me nader:

Ruim de helft van onze landbouwbedrijven heeft als specialiteit veeteelt (melkproductie, varkens, rundvee en pluimvee). Met andere woorden: de stikstofproducenten. 26 procent is gespecialiseerd in akkerbouw (granen, aardappelen, suikerbieten,...). Deze akkerbouw neemt blijkbaar af. Op zes jaar tijd daalde de tarweproductie in Vlaanderen van 585.788 ton naar 538.647 ton. Deels te verklaren door de evolutie die in de richting gaat van steeds meer dieren, met de daaraan gekoppelde voedselproductie voor die dieren. Waar in 2014 nog 719.748 ton korrelmaïs geteeld werd, was dit in 2020 nog slechts 538.647 ton. De nog steeds veel geteelde maïs (vroeger zagen wij in de Kempen amper maïsvelden) wordt immers vroegtijdig afgedaan en ingekuild voor het voederen van onze veestapel. We produceren in verhouding meer voedsel voor dieren dan voor mensen en veel van die dieren zijn na de slacht goed voor de export. Niet voor de eigen consumptie. Onze landbouw als exportproduct, voornamelijk vlees, dat een grote ecologische voetafdruk achterlaat in Vlaanderen. Is het dat wat we willen?

Het stikstofakkoord biedt een oplossing aan de hoogste nood. Echt vervuilende bedrijven moeten sluiten en inspanningen dienen geleverd bij de anderen om de uitstoot te verminderen. Vlaanderen legt daarvoor 3,6 miljard euro op tafel. Om landbouwers te compenseren. Om natuur te herstellen. Gelukkig kunnen we dat dankzij het goede budgettair beleid dat we in Vlaanderen voeren. Ons Vlaams Gewest staat niet aan de rand van het faillissement zoals het Waalse waar we van de week vernamen dat de schuld er is toegenomen tot tweemaal het jaarinkomen. Begin er maar aan.

Ben ik nu tegen de landbouw als ik het akkoord verdedig? Neen, zeker niet. Integendeel durf ik zelfs beweren. Ik heb enorm veel respect voor de landbouwers en hun gezinnen die vol overgave en met zeer veel engagement hun bedrijf leiden. Ik heb wel achterdocht omtrent de strategieën en mechanismen die achter de rug van onze landbouwbedrijven schuil gaan. Leningen die onze boeren opgelegd worden en druk die op hun schouders gelegd wordt.

De vraag moet dan ook gesteld, in het belang van die duizenden landbouwgezinnen: zijn we juist bezig in Vlaanderen? Landbouw noemt niet voor niks de primaire sector. Maar is die Vlaamse landbouw nog wel effectief primair genoeg voor onszelf. Dringt er zich geen wijziging op waarbij onze landbouwers nog meer dan nu het geval is onze monden spijzen? Terug meer productie van granen en andere voedingsstoffen voor onze eigen markt. De korte keten in al haar facetten meer tot haar recht doen komen. Ligt daar niet de uitdaging nu de wereldvoedselprijzen door het dak schieten? In Oekraïne liggen miljoenen tonnen graan in immense silo’s en pakhuizen te wachten op uitvoer terwijl de volgende oogst op de velden dreigt te rotten. Wraakroepend als je ziet hoe de wereld honger lijdt. We leren er uit dat we voor voedselvoorziening niet te veel onze verwachtingen en noden in buitenlandse mandjes mogen leggen.

Kan Vlaanderen alleen voor die ommekeer zorgen? Neen, maar we kunnen wel het goede voorbeeld geven en het Europees beleid mee sturen. Het potentieel in o.a. Oost-Europa is enorm en kan veel opvangen. Het is zaak van keuzes maken en juist in te zetten.

Dus ja, landbouw heeft een toekomst! Prettige zondag nog.  

Kris van Dijck

Dessel, 29 mei 2022