Oswald

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

Oswald

Hij moet één van de laatst overlevenden geweest zijn van de Vlaamse Oostfronters die in 1941 met het crimineel Naziregime ten strijde trokken tegen de goddeloze bolsjewieken: Oswald Van Ooteghem. Ik heb hem verschillende keren ontmoet en gesproken. Op Volksunie en nadien op N-VA bijeenkomsten. Op de IJzerbedevaart. Zelden zo een innemende en vriendelijke man ontmoet. Woensdag werd in het Vlaams Parlement een minuut stilte voor hem gehouden als gewezen lid nadat hij op 98-jarige leeftijd in zijn thuisstad Gent overleed. Al 27 jaar maak ik zulke in memoriams mee van overleden oud-parlementsleden van alle mogelijke overtuigingen of gezindheden. Nooit maakte ik het mee dat collega’s, in dit geval heeldere fracties, ostentatief het half rond verlieten. Zelfs in de dood blijft de haat verder leven. Ik was beschaamd in hun plek.

Ik denk dat er weinig landen in Europa zijn waar het oorlogsverleden zo onverwerkt is als bij ons en is gaan etteren in vaste stramienen van goeden en slechten, met weinig inzicht laat staan begrip voor de omstandigheden. We zijn ondertussen 78 jaar verder en aan een nieuwe lichting parlementsleden gekomen waarvan hun grootouders de oorlog amper of zelfs niet bewust meegemaakt hebben, en toch… Het wordt steeds erger. In 2000 werd op de IJzerbedevaart het historisch pardon uitgesproken waarin het Vlaams-nationalisme de fouten van het verdelen toegaf en er haar excuses voor uitsprak. Het mag blijkbaar allemaal niet volstaan.

Wie was Oswald Van Ooteghem? Zoals hij zelf in het tv-programma Histories vertelde: Geboren in een Vlaams-nationale familie op 14 augustus 1924 waarbij vader Herman, die architect was, mee ijverde voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit en daarvoor onder de ogen van de kleine Oswald gearresteerd werd. Als jongeling nam hij deel aan acties om in een ware Flor Grammensstijl tweetalige straatnaamborden te overschilderen of weg te halen. Eind jaren dertig bezocht hij met zijn vader Duisland en geraakte onder de indruk van het Naziregime en de levensomstandigheden van de Duitse arbeiders. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog slaat de familie Van Ooteghem op de vlucht om niet weggevoerd te worden door de Belgische overheid vanwege vaders staatgevaarlijkheid, om na de terugkeer openlijk in de collaboratie te stappen. Als er opgeroepen wordt om de Duitsers te vervoegen in hun strijd tegen de Russische bolsjewieken hoort Oswald bij de eerste lichting. Hij is nog geen 17. Aan dat Oostfront maakt hij de grootste ontberingen mee en zijn ervaringen van daar zullen zijn verdere leven tekenen waarin hij het pacifisme en de vredesgedachte hoog in het vaandel draagt. Na onder een valse naam in het naoorlogse Duisland verbleven te hebben, keert hij weer in 1949, wordt veroordeeld en belandt in de gevangenis. Hij komt vervroegd vrij in 1950 en wordt enkele jaren later lid van de Volksunie. Hij zal zijn verleden nooit  verloochenen maar de lessen die hij trok dat totalitaire regimes nefast zijn en enkel de  democratie de basis vormt voor vrede en gerechtigheid omzetten in politiek engagement in de gemeenteraad, in de provincieraad, in de Senaat en in de Vlaamse Raad.

Hoe kijk ik daar tegenaan? Moest ik 16 geweest zijn in 1941... Ik zou misschien aan zijn zijde gestaan hebben. Alhoewel. Mijn familie bevond zich op dat moment niet in het Vlaams-nationale kamp. Dat gebeurde pas drie jaar later toen mijn grootvader onterecht opgepakt werd, een half jaar in de gevangenis verbleef, vrij gesproken werd van collaboratie, maar toch een verbod kreeg om gedurende eveneens een half jaar naar Dessel weer te keren. Begin er maar aan als zelfstandige elektricien. Daar werden onze Vlaams-nationale zaden geplant… Maar terug naar 1941… Ik heb bij leven nog heel wat mensen mogen spreken over “den oorlog”. Of over hen gelezen. Mensen aan beide zijden. Partizanen en collaborateurs. Vooraanstaanden en meelopers. Maar ook volledig afzijdigen of die, erger, hun huik naar de wind hingen afhankelijk van hoe de kansen keerden… Om te concluderen dat ik mij niet gerechtigd vind om over mensen te oordelen op basis van de omstandigheden waarin zij toen leefden. Toen tegen de zaken aankeken. Toen meenden goed te doen. Men is een product van de tijd en de omstandigheden waarin men leefde. Of zoals Oswald het zelf verwoordde: “Als kind van een Vlaams-nationale familie lag het voor de hand dat ik naar het Oostfront trok. Was ik in een Joods gezin geboren, was ik waarschijnlijk in Auschwitz om het leven gebracht. Was het een communistisch gezin geweest, zou ik partizaan geworden zijn.”

Het is allemaal gemakkelijk om achteraf de goeden van de slechten te scheiden.

Wat ik wel weet, is dat er grote fouten gemaakt zijn. Collaboreren met zulk een crimineel regime was gewoon fout. De politieke leiders die die weg aanwezen waren gewoon fout. En velen zijn er ook voor gestraft. De kleinste garnalen vaak nog het hardst. De economische collaborateurs ontsprongen nogal vaak de dans. Zo gaat dat vaak. De kleintjes moeten het met de groten bekopen.

En toch. Mijn hart bloedt als ik zie hoe dat verleden in Vlaanderen blijft etteren. Ik moet dan aan Nelson Mandela denken. 27 jaar gevangenis omdat hij opkwam voor de rechten van de zwarten en kleurlingen in het door apartheid ontsierde Zuid-Afrika. Voor de één een terrorist. Voor de ander een vrijheidsstrijder. Na zijn vrijlating in 1990 was zijn boodschap: niet het verleden, maar de toekomst ligt voor ons. Niet de haat voor het vele onrecht mocht de toon zetten in het nieuwe Zuid-Afrika. Er kwam een Waarheids- en Verzoeningscommissie. Daders en slachtoffers werden belicht. Een nieuwe start voor een nieuwe samenleving.

Onlosmakelijk moet ik ook aan een andere Gentenaar denken die in diezelfde novemberdagen het tijdelijke voor het eeuwige inruilde: Will Ferdy. Toen men hem vroeg hoe de mensen reageerden nadat hij vijftig jaar geleden zich uitte als homo was zijn antwoord zonneklaar: “Je wordt beter gehaat voor wie je bent dan geliefd voor wie je niet bent.” Laat sommigen je haten Oswald. Anderen weten wel beter en hielden van je. Rust nu maar in vrede.

Kris van Dijck

Dessel, 13 november 2022