De censuur heerst

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

De censuur heerst

Ik ben schrijver Johan Op de Beeck enorm dankbaar. Ik heb de voorbije jaren al zijn boeken over historische periodes en figuren verslonden: ‘De Zonnekoning’, zijn Napoleonreeks, ‘Het Verlies van België’, ‘Leopold II’, noem maar op. Hij heeft mijn historische blik verruimd en verrijkt. Nu ook weer met ‘De Franse Revolutie I’. Ook in dat laatste boek ontdek ik de basisbekommernis die hem eigen is en doorheen heel zijn werk naar voor komt: de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Hiervoor verwijs ik zeker graag naar zijn in 2017 verschenen boek: ‘De bedreigde vrijheid’.

In ‘De Franse Revolutie I’ moet je nog niet zo ver in het boek zijn om op de principiële vraag te stuiten, waarmee de revolutioneren in 1789 kampten toen ze de Verklaring van de rechten van de mens en de burger boven de doopvont hielden: waar ligt de grens en wie bepaalt?

Ik citeer letterlijk uit zijn boek: “Boven de persvrijheid had men bovendien een zwaard van Damocles gehangen. Obscene boeken waren verboden, maar ook de ‘mauvais livres’. Wat hield dat precies in? En wie bepaalde wanneer en waarom een boek slecht was? Degene die toevallig aan de macht was? Wat was dan nog de waarde van meningsvrijheid en persvrijheid? Condorcet kreeg ontwijkende antwoorden op die vragen. En onweerlegbaar kon hij aantonen dat er een gevaarlijke dubbelzinnigheid in de terminologie school. Want wat betekenden termen als ‘openbare orde’, ‘algemeen nut’ of ‘algemeen belang’ nu precies? In artikel 10, zo waarschuwde de markies, stond dat de mens recht had op vrije meningsuiting. Maar te elfder ure had men er aan toegevoegd: ‘voor zover het niet de openbare orde verstoort zoals bepaald bij wet’. Iedereen wist wat dat kon inhouden. Condorcet zei het hardop. Hij voorvoelde dat die vage begrippen ook een risico inhielden, het gevaar van politiek misbruik en nieuw despotisme. Het despotisme van de ‘juiste gedachte’, het ‘juiste woord’.”

En zeg niet dat er geen waarheid lag in Condorcets waarschuwing. Enkele jaren later tierde het Terreurbewind onder Robespierre en deed de guillotine haar macaber werk om duizenden hoofden met andere gedachten letterlijk van hun romp te scheiden.

Bij diezelfde Op de Beeck leerde ik ook Louis de Potter kennen. Eén van de vaders van de Belgische revolutie die door Jan en klein Pierke vergeten is. De republikein, en daarom misschien weggemoffeld uit onze vaderlandse geschiedenisboeken, verwoordde het in 1829 als volgt wanneer het ging om de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van pers: “We zijn pas vrij als we onze tegenstrevers helpen om hun rechten te vrijwaren. Dat is de enige weg naar echte vrijheid. Als de vrijheid alleen voor onszelf geldt, dan is het geen vrijheid, maar privilege. Slechts de keerzijde van onderdrukking en zal ze een eindeloze kettingreactie van geweld en vervolging uitlokken.”

Dit alles speelt in mijn hoofd als ik de voorbije dagen opnieuw zag hoe de gedachtenpolitie welig te keer ging en zelfs populaire komische fictiereeksen ging bannen. Weghalen uit het archief. Verwijderen. De Kampioenen kwetsen. Wie bedenkt het? Waar ligt de grens en wie bepaalt? De censuur heerst, dat is duidelijk, en dan nog wel bij humor. De aanleiding voor dit alles? Telefoontjes en berichten van verontruste kijkers, luidt het aan de Reyerslaan. 

Respect heb ik voor de acteurs die dit niet over hun kant laten gaan, zich niet in de vermaledijde hoek van racisten, seksisten of homofoben laten wegzetten en in een openbrief hun ongenoegen uiten. Terecht!

Respect ook voor de Gentse imam Khalid Benhaddou die zich al even afkeurend opstelt. Gaan we ook alle boeken uit onze bibliotheken bannen waarin zaken staan die fout kunnen gelezen worden? Zo vraagt hij zich luidop af. Of die geschreven in hun tijd nu aanstootgevend kunnen zijn? Te beginnen met de Heilige Boeken? Stop de waanzin.

Bovendien geeft hij in zijn tweet nog een andere wijsheid mee van de kunsthistoricus Salvatore Settis die in zijn boek ‘Als Venetië sterft’ drie manieren weergeeft waarop steden (culturen) kunnen verdwijnen: of ze worden vernietigd door een vijand, of ze worden gezuiverd door een vreemde mogendheid of ze vergeten zelf wie ze zijn. De eerste twee verbazen niet. Maar dat een stad (cultuur) zonder specifieke dreiging lijdt aan culturele afasie (taalstoornis door hersenletsel) is moeilijk te begrijpen. Ja, stop de waanzin.

Gelukkig verschijnen er ook nog wel best grappige columns in onze nationale pers. Zo las ik van de week in De Morgen dat Marc Van Ranst twee soorten nationalisme ontdekt heeft: de Zweedse en de Amerikaanse. De eerste vindt hij genereus en streelzacht, de Amerikaanse daarentegen chauvinistisch. Het verschil tussen bonvivantesk patriottisme en agressief nationalisme, zo leert hij ons. Wat agressief is, weet ik. Bonvivantesk staat niet in mijn woordenboek… maar ik kan me er wel wat bij voorstellen. En nu komt het: dat bonvivanteske, streelzachte, genereuze Zweedse is als de Belgische vlag en dat agressief chauvinistisch in your face Amerikaanse is als de zwart-gele Vlaamse Leeuw. Je moet het lezen: https://www.demorgen.be/meningen/nationalisten-vragen-steeds-respect-voo...

Eigenlijk wel best grappig en gelukkig niet gecensureerd. Onze Vlaamse Leeuw blijft bij hem de collaboratievlag zoals ze manu militari afgenomen werd van Vlaamse jongeren op Pukkelpop. Collectief vergeten is men dat  elfhonderd Waalse legionairs met het Belgisch vlagje op hun mouw samen met den Duits naar het Oostfront trokken. Misschien ook eens vragen aan de doorsnee Congolees, die de koloniale periode nog meemaakte, welke van de twee vlaggen hij met onderdrukking associeert: de agressieve Zwarte Leeuw of de streelzachte driekleur? Of iemand al een 11 juli-viering bijgewoond die gepaard ging met een militair defilé waarbij wapens getoond werden en gevechtsvliegtuigen voor een keer de geluidsnormen boven Brussel mogen tarten? 

Enfin, ik gun de heer Van Ranst net zoals iedereen zijn recht op vrije meningsuiting. Wat mij betreft onbeperkt. Zo lang hij niet oproept tot geweld. Zou hij dat ooit durven? Toch maar opletten. Fijne zondag nog.

Kris van Dijck

Dessel, 31 juli 2022