Bodemvervuiling

Elke zondag belicht ik een onderwerp dat me de voorbije week opviel…

Bodemvervuiling

Nieuws over bodemverontreiniging duikt met de regelmaat van de klok op in ons land. Steeds volgt een algemene verontwaardiging, gevolgd door een publieke procesvoering, niet alleen over de mogelijke schuldigen van de vervuiling zelf, dan wel van liefst zoveel mogelijk politici die kunnen verdacht worden als doofpotorganisatoren. Wil ik in deze column bodemvervuiling goedpraten? Zeker niet. Integendeel. Ik vraag alleen aan iedereen om met een zekere bescheidenheid te oordelen. En je gelooft het of niet, maar de normen om te bepalen dat bodems wel degelijk vervuild zijn, worden ook door politici vastgelegd. Meer zelfs, ze verstrengen steeds die normen. De stouteriken.

Laat ons vooreerst niet vergeten dat grote gebieden in Vlaanderen inderdaad vervuild zijn. Niet alleen omdat er een loopje genomen werd met de regelgeving. Meer nog, dat er in het verleden of geen regelgeving bestond, dan wel een regelgeving die gebaseerd was op de kennis van dat moment. Het is nog niet zo heel lang geleden dat we alles in de grond staken. Gemeentelijke stortplaatsen waar alles en nog wat gedumpt werd. Of de eigen tuin waar vanalles in verdween. Ja, je gelooft het waarschijnlijk niet, maar tot op de dag van vandaag krijgen we meldingen dat mensen allerlei rotzooi in hun eigen grond steken of erger nog gewoon in de natuur dumpen. Niet te vatten.

In de achtertuin van Dessel bevond zich een grote asbestfabriek. Asbest was een ideaal bouwmateriaal. Vond men. Het was ideaal om buizen, golfplaten, wandpanelen tot bloembakken van te maken. Je kon nauwelijks een bouwwerk in Dessel vinden waar geen asbest of asbestproducten gebruikt werden. Pas toen de wetenschap er achter kwam dat asbest in de luchtwegen tot kanker kan leiden, wijzigde de houding van mensen en van de regelgeving. Ik durf evenwel geen schatting maken van waar in Dessel geen asbestproducten door particulieren begraven werden. Echt niet. En het zal elders niet anders zijn.

Het was trouwens niet alleen asbest. Gips, zware metalen, zink assen, mazout, olie, en zoveel meer. In Vlaanderen zijn er naar schatting 85.000 risicogronden voor bodemverontreiniging. Dat zijn gronden waar activiteiten werden of worden uitgevoerd die mogelijk bodemverontreiniging kunnen veroorzaken. Eind 2019 werd voor de helft van de risicogronden (43.600 in totaal) een oriënterend bodemonderzoek uitgevoerd. De helft dus! Voor een derde van de onderzochte gronden, en dan hebben we het over ruim 14.000, waren verdere maatregelen nodig en volgde een beschrijvend bodemonderzoek. Hierbij werd de omvang en het risico van de bodemverontreiniging onderzocht en de saneringstechniek bepaald. In een tijdspanne van goed drieëntwintig jaar (1997-2019) werden in totaal 5.443 bodemsaneringsprojecten ingediend en goedgekeurd. Dat resulteerde eind 2019 in 4.108 bodemsaneringswerken die afgerond werden.

Sinds vorige week staat de wijzer van de klok pal op de PFOS vervuiling in Zwijndrecht. Dat de site van 3M vervuild is met het goedje is al geweten van de bodemonderzoeken die er plaats vonden in 1994, 1996 en 2001. Deze onderzoeken hadden voornamelijk betrekking op andere verontreinigingen dan PFAS, wat op dat moment onschadelijk leek. Het echte beschrijvend bodemonderzoek liep in de periode 2004-2006.

In 2009 werd het bodemsaneringsproject conform verklaard door OVAM, na positief advies van het gemeentebestuur van Zwijndrecht trouwens. Sindsdien loopt de sanering op de site zelf. Met de kennis die volgens OVAM in 2009 voorhanden was, was er geen saneringsnoodzaak voor de omliggende terreinen.

Nadat in 2018 de toxicologische waarden voor PFAS internationaal werden bijgesteld, met een verstrenging van de giftige criteria met 100x, legde OVAM in 2019 aan 3M een nieuw beschrijvend bodemonderzoek op. Ditmaal specifiek voor de PFOS verontreiniging op haar terrein én in de omgeving. Dit onderzoek is in uitvoering en wordt verwacht afgerond te zijn in 2022.

Ondertussen zijn de werken aan de Oosterweelverbinding gestart. Eindelijk zou ik zeggen. Wie regelmatig de Schelde moet kruisen in Antwerpen of Antwerpen moet passeren over de weg zal begrijpen wat ik bedoel. De kilometerslange rijen aanschuivende vrachtwagens en auto’s spuwen dagelijks tonnen gif uit zonder echt kilometers vooruit te gaan. Het sluiten van de ring had beter gisteren dan overmorgen gerealiseerd geweest. Maar goed, bij de voorbereiding van deze werken werd vastgesteld dat op Linkeroever PFOS voorkomt in de bodem. We spreken over 2017. Er werd een dading afgesproken met 3M om toch te kunnen starten. Deze dading betekent in het geheel niet dat 3M niet langer kan aangesproken worden over haar verantwoordelijkheid ter zake. De dading geldt enkel voor de sanering van de strook die noodzakelijk is voor Oosterweel. U leest het goed: door Oosterweel gebeurde er bijkomend bodemonderzoek en worden de gronden versneld gesaneerd. Oosterweel zorgt dus voor een versnelling. Deze dading bedraagt inderdaad 63 miljoen euro. Veel geld. Maar wat was het alternatief? De werken maanden, misschien jaren stilleggen en alles uitstellen? De verkeersopstoppingen op de Antwerpse ring kosten 340 miljoen euro aan de samenleving. De dading staat dus gelijk aan twee maanden file. Van enig perspectief gesproken.

Moet deze vervuiling grondig aangepakt worden? Ja! Moet de vervuiler effectief opdraaien voor de kosten? Zeker! Laat daar geen twijfel over bestaan. Pikante noot om af te sluiten: als de linkse en groene partijen nu in Vlaanderen hoog van de toren blazen, in de gewesten waar zij het voor zeggen hebben (Brussel en Wallonië), is er nog geen begin van normering voor de vervuiling van PFAS. Geen normen, geen problemen zeker? Of de volksgezondheid daar dan beter is? Ik durf het sterk te betwijfelen.

Kris van Dijck

Dessel, 20 juni 2021